De definitie van superfoods is volgens de van Dale ‘voedsel dat gezond heet te zijn’. Uit een onderzoek van Novum uit het ANP uit 2014 blijkt dat 10 procent van de Nederlandse bevolking in superfoods gelooft. Superfoods zouden zorgen voor een actieve en gezonde levensstijl en zouden extra gezond zijn. Deze bijzondere voeding zou extra antioxidanten bevatten en extra energie geven. De Amerikaanse overheid heeft een lijst gepubliceerd met allerlei soorten voedingsmiddelen die je een ‘superfood’ zou mogen noemen. Zijn superfoods echt zo gezond?

“Verkeerde conclusies trekken met betrekking tot de werking van superfoods komt ook voor.” Aldus prof. drs. Ellen Kampman, hoogleraar voeding en ziektes aan de Wageningen Universiteit. “Sommige mensen concluderen een verkeerde oorzaak-gevolgrelatie als het om superfoods gaat. Soms krijg je het gevoel dat je minder goed bezig bent als je geen superfoods eet, omdat je de bepaalde voedingsstoffen die in superfoods zitten niet binnen krijgt. Maar dat gevoel heb ik zelf ook als ik een tijdje te weinig groente en fruit heb gegeten, want dan voel ik me ook niet goed.”

Volgens Anthony Warner, schrijver van het boek ‘The Angry Chef’, zijn er meerdere oorzaken waarom mensen superfoods gebruiken. Het verkeerd linken van oorzaak-gevolg werd al genoemd. Daarnaast is het vaak een beroemdheid die een rol speelt in het aanwakkeren van het superfoodgebruik. Die beroemdheid heeft dan bepaalde symptomen en lijkt die te kunnen verhelpen met het gebruiken van de superfoods. Volgens de Angry chef moeten mensen een betere band met voeding krijgen en het niet zien als een wondermiddel. Aldus uit een artikel van Chemistry World. 

“Superfoods zijn niet per se slecht. Het ligt eraan hoeveel en hoe vaak je het eet en binnen welk voedingspatroon. Bij een voedingssupplement kun je wel echt verkeerde dingen doen, bijvoorbeeld bij een hoge dosering van vitamines of kruiden. Die kunnen toxisch of zelfs kankerverwekkend zijn. Omdat superfoods voedingsmiddelen zijn vind ik dat minder verontrustend dan de voedingssupplementen.” Aldus Ellen Kampman. Ondanks dat Ellen zegt dat superfoods niet slecht zijn, vindt ze ze onnodig. “Ik vind superfoods zoals açaibessen echt niet nodig. Die zijn niet beter dan onze frambozen of bosbessen. De superfoods zijn een soort van verwennerij voor de westerse samenleving.”

“De superfoods zijn een soort van verwennerij voor de westerse samenleving.” – Ellen Kampman

De andere kant van Chiazaad

Het chiazaadje heeft op elke foodblog of lifestyleblog wel een keer van zich laten horen. Zo ook op de blog van de Groene Meisjes. Op de blog wordt de chiazaad de hemel in geprezen. Het zit vol met vezels, calcium en eiwitten. Op de site van het Ministerie van Volksgezondheid en Sport vind je de NEVO. Zij laten de voedingswaarden per voedingsmiddel zien. Per 100 gram chiazaad bevat het 34,4 gram aan vezels in vergelijking tot 7 gram vezels in havermout. Bovendien bevat het vogelvoer zaadje ongeveer vijf keer meer calcium dan halfvolle melk en bevat het ook meer eiwitten dan kwark. Maar de aanbevolen portie van chiazaad is vele malen kleiner dan de hoeveelheid havermout die je eet, namelijk een eetlepel. Zo komt de hoeveelheid inname van vezels toch redelijk gelijk te staan.

Chiazaad heeft veel goede voedingswaardes. Echter zit er ook een gevaarlijke kant aan. De cyanogenen die in chiazaad zitten, worden omgezet naar het stofje cyanide, wat toxisch is. Maar Ellen Kampman vertelt dat we ons geen zorgen hoeven te maken over deze superfood. “Cyanide is bijzonder giftig, maar om cyanide uit chiazaad te halen moet je wel heel veel chiazaad eten.” 

Superfoods vanuit het perspectief van bloggers

Nienke Gottenbos is darmtherapeut en blogger op haar eigen website ‘de Groene Vrouw’. Ze is eigenwijs over voeding en ze is het niet eens met hoe superfoods worden gezien en gepromoot. “Niet elke blogger benaderd superfoods met de juiste kennis. Ze trekken vooral aandacht met de superfoods om zo geld te verdienen.” Uit onderzoek blijkt dat lezers de weblogs als betrouwbare bronnen zien, omdat er geen invloed op is uitgeoefend door de traditionele media. De traditionele media zijn vaak minder positief over dit soort onderwerpen of behandelen ze niet. (Chiang en Chung-Hsien 2011, 1247) 

“Er is nooit een product wat de mensheid persé nodig heeft gehad om te overleven”- Nienke Gottenbos, darmtherapeut en blogger

“Sommige producten worden wel sexier gevonden dan andere producten. Runderlever is echt een superfood”, aldus Nienke Gottenbos. Zo bevat het 28,1 gram eiwit, 8,1 mg ijzer en 12 mg vitamine C. “Maar het is niet heel lekker, niet heel sexy en je krijgt er niet veel voor betaalt. Dat wordt dan niet als een superfood gezien”. Zo krijgen vooral de bessen, noten en zaden een podiumplek, maar de runderlever dus niet. 

Nienke Gottenbos snapt wel dat mensen het gebruiken als er bepaalde tekorten aan vitamines in het lichaam worden gesignaleerd. ”Superfoods kunnen wel voordelig werken om een tekort aan bepaalde vitamines of mineralen aan te vullen. Echter gaat het erom dat je in totaliteit gezonde voeding binnenkrijgt.”

Bedrijven

Diverse bedrijven verkopen superfoods of beweren dat ze die produceren. Een aantal van die bedrijven zijn ‘Envir’ en ‘Doensfood’. Patrick Krijgsman is medewerker van Envir. Volgens hem is Envir geen producent maar een groothandel in superfoods en daarmee ook meteen een tussen-verkooppunt. “Superfoods zijn de ingrediënten die in een voedingssupplement gaan. Het zijn geen losse producten. Wij produceren geen superfoods maar supplementen waar de superfoods ingaan.” Aldus Krijgsman. Volgens hem is het ook zo dat ze de superfoods overal ter wereld vandaan halen. “Om te zien hoe het proces eraan toe gaat van het produceren van superfoods zou je eigenlijk een reis moeten maken naar landen in onder andere Afrika en Azië om te zien hoe dat gebeurt.”Bij nader inzien blijkt dat superfoods geen ingrediënten zijn voor voedingssupplementen, maar een product op zichzelf. Ellen Kampman bevestigt dit: “Er is verschil tussen superfoods en voedingssupplementen. Superfoods zijn echt voedingsmiddelen en voedingssupplementen zijn voor vitamines en mineralen.”

Charlotte Wirtz vertelt waarom superfoods gezond zijn.. “In superfoods zitten gezonde dingen. Het is toch gewoon logisch dat gezond eten en drinken goed is voor je gezondheid dus daarom zijn superfoods ook goed voor je.” Aldus Wirtz. Verder heeft Wirtz per mail geprobeerd uit te leggen wat het bedrijf Envir wel doet. De mail die gestuurd is schetst veel onduidelijkheid. Er staat in beschreven welke categorieën er zijn en wat ze ongeveer doen of verkopen, maar het is heel erg onduidelijk. “Envir is een internationaal bedrijf. Wij halen onze producten overal vandaan. Niet perse van een land of een leverancier. Verder geven wij geen namen van onze leveranciers en afnemers.” Aldus Wirtz. Wat zijn nou precies de dingen die Envir doet? Patrick Krijgsman vertelt dat ze een tussen-verkooppunt zijn. Of Envir verkoper of producent van superfoods is, blijft een grote vraag.

“Het is toch gewoon logisch dat gezond eten en drinken goed is voor je gezondheid, dus daarom zijn superfoods ook goed voor je” – Charlotte Wirz

Een ander bedrijf dat suggereert superfoods te produceren en te verkopen is Doens food Ingrediënts B.V.. Op de website van het bedrijf Doens food staat dat ze superfoods produceren en vervolgens verkopen aan diverse landen in de rest van de wereld. Chantal, medewerkster van Doens food zegt er het volgende over: “Wij zijn slechts een groothandel die de producten van superfoods doorverkopen aan bedrijven. We produceren zelf geen superfoods. We zijn een tussenbedrijf.” 

We hebben het voedingscentrum nog gevraagd om een reactie maar die wilden niet meewerken.

Superfood-gebruikers

Anneke is net zoals haar tante Els een superfood-gebruiker Anneke vertelt hoe ze met de superfoods zijn begonnen. “We zijn er allebei zelf mee gestart, maar ik ben er pas mee begonnen toen ik bij mijn tante ging wonen. Wij gebruiken als superfood met name de juice plus lijn.” Bovendien zouden volgens Anneke veel meer mensen superfoods moeten gebruiken. “Vooral met hedendaagse ziekten die simpelweg opgelost kunnen worden door goede voeding en vitamine.” Zo vindt Anneke dus ook niet alle groenten superfoods en gebruikt ze daarom ook om een gezond, dagelijks voedingspatroon vol te houden. 

De superfoods zorgen ook voor community’s. Zo zijn er op facebook meerdere groepen te vinden die zich bezighouden met superfoods. Er worden bepaalde producten gerecenseerd, ervaringen gedeeld en helpen mensen elkaar met vragen. Voorbeelden zijn ‘Eat this, not that! en ‘Superfoods for everyday people’. Echter kent Anneke zelf weinig mensen in haar omgeving die superfoods gebruiken, maar als ze vertelt dat ze superfoods eet vinden heel veel mensen het goed en gezond. Er hangt een positieve en bemoedigende sfeer rondom Annekes superfood-gebruik. 

Volgens universitair docent gezondheid en maatschappij Laura Bouwman willen mensen met weinig ruimte in hun dagelijkse planning geen tijd steken in het bereiden van goed eten. “Je kunt ervoor kiezen om een uurtje korter te werken, zodat je rustig boodschappen kan doen en kan gaan koken. Dat doen mensen niet. Tijd is geld en die tijd hebben ze er niet voor over. De economische visie in de westerse wereld zorgt er tegenwoordig voor dat mensen minder tijd nemen voor het bereiden van hun eten. Ze zoeken dan vaak naar de snelle oplossing. Als mensen dan niet de juiste voeding binnen krijgen compenseren ze dat met superfoods.”

Vertrouwen en gedrag

Laura Bouwman vertelt over de redenen waarom superfood gebruikers vertrouwen hebben in superfoods. Een van de redenen is dat mensen geen vertrouwen hebben in ‘non-superfoods’ omdat je zich slecht er door gaan voelen of ziek worden. Daarnaast zijn volgens Laura Bouwman zijn veel superfoods natuurlijke voedingsmiddelen en passen die binnen de keuze voor meer natuurlijke voeding, en hebben veel mensen vertrouwen in wat natuurlijk is. 

Naast dat superfoods volgens Bouwman dus vertrouwd worden vanwege hun natuurlijke origine is dat niet de enige aantrekkingskracht van de superfoods. Ze zijn ook onder andere gewild omdat mensen vaak willen compenseren in hun eetgedrag, ook wel compensatiegedrag genoemd. Zo eten de superfood gebruikers soms een gezonde quinoa-salade maar halen ze daarentegen ‘s avonds de borrelnootjes en de kaasblokjes uit de kast. Kampman vertelt dat er vooral bepaalde groepen zijn die voornamelijk superfoods gebruiken. Onder andere gezondheidsfreaks. Dit zijn mensen die al gezond zijn en bewust bezig zijn met voeding. Daarnaast zijn het ook mensen die door een (chronische) ziekte en hun radeloosheid proberen nog iets uit superfoods te halen. Maar naast het compensatiegedrag zijn het vooral de mensen die gezond willen eten met veel variatie in zijn of haar eetpatroon.  

“De economische visie in de westerse wereld zorgt tegenwoordig ervoor dat mensen minder tijd nemen voor het bereiden van hun eten, en zoeken dan vaak naar de snelle oplossing. Dus als mensen dan niet de juiste voeding binnen krijgen compenseren ze dat met superfoods.” – Laura Bouwman

Superfood hype?

‘Het voedingscentrum maakt gehakt van superfoods-hype” is de kop van een artikel in de volkskrant. Niet alleen de Volkskrant publiceert over de hype omtrent superfoods. Onder andere het AD, Radar, NU.nl, NRC en Metronieuws plaatsen berichten over deze hype. Ellen Kampman denkt dat deze hype wel zijn beste tijd gehad heeft. Volgens haar worden Chiazaad en lijnzaad nog wel veel gegeten. De rest van de superfoods worden volgens haar niet meer zoveel gegeten. 

Maar welke soorten voedingsmiddel vallen allemaal onder superfoods? Er is geen officiële lijst met superfoods. Het testpanel van Radar heeft onderzoek gedaan naar de mening van mensen over superfoods. Ze hebben aan de respondenten gevraagd of ze wel eens superfoods eten. Daar hebben ze de volgende toelichting bij gegeven: “Er bestaat geen officiële lijst van superfoods. Het is bij deze vraag dus aan jou om te beslissen of wat jij eet onder de noemer superfood valt.” Volgens Radar ligt het er dus aan of jij zelf vindt dat iets een superfood is. Toch zijn er wel een aantal voedingsmiddelen die volgens het onderzoek van Radar wat specifieker onder superfoods vallen. Een aantal voorbeelden hiervan zijn kokosolie, chiazaad, boerenkool, quinoa, gojibessen en zeewier. Bijna alle testpanel-leden van Radar zijn ervan overtuigd dat ‘superfood’ een hype is. 

Marketingtruc

Uit onderzoek van onderzoeksbureau GfK blijkt dat het begrip ‘superfood’ vooral een marketingterm is en dat heeft als gevolg dat er een hype omheen is ontstaan. Ellen Kampman beaamt dit ook: “Ja daar ben ik wel heel zeker van. Als wij als wetenschappers alle superfoods aan zouden moeten wijzen dan zouden we al het groenten en fruit aanwijzen en niet specifiek de açai bessen.” 

Anneke Brouwers heeft wel vertrouwen in de superfoods en ligt dit toe. Als wij aan haar vragen waarom ze er wel vertrouwen in heeft krijgen we het volgende antwoord: ”Omdat het een keurmerk is, mijn tante er verstand van heeft, maar vooral omdat we zien dat ze echt werken.” 

Echter is superfood geen keurmerk, volgens de website 8venture.com is superfood geen door de wet gedefinieerde term. Het is door de marketingwereld bedacht en iedereen kan de term superfood gebruiken.