Slecht betaald werk, te veel uren maken, slechte arbeidsomstandigheden en nauwelijks beter werk kunnen vinden omdat je geen Nederlands spreekt. In zo’n situatie kwam arbeidsmigrant Matt (30) terecht. “Het lijkt wel of de Nederlandse regering niks doet om deze problemen aan te pakken.”
Door Sanne van der List
Het is oktober 2020. Matt en zijn vriend Kacper (niet zijn echte naam) besluiten om naar Nederland te vertrekken om daar te gaan wonen en werken. Vol goede moed pakken ze hun spullen. Ze hebben er echt zin in. Als ze na een lange reis in Nederland zijn aangekomen vinden ze werk via een uitzendbureau bij een magazijn. Tevens biedt het uitzendbureau ook onderdak aan Matt en zijn partner.
Het klinkt allemaal heel goed. Matt en zijn vriend zijn allebei gemotiveerd om aan het werk te gaan. Ten opzichte van Polen is Nederland een welvarend land met veel werkgelegenheid. Matt en zijn partner hebben niks te klagen, denken ze.
Aantal migranten
In Nederland wonen en werken in 2019 iets minder dan 800.000 arbeidsmigranten, blijkt uit onderzoek van het ABU (Algemene Bond Uitzendondernemingen). In 2020 blijkt volgens het CBS dat het aantal arbeidsmigranten is gedaald naar ongeveer 500.000. Dat is een daling van bijna een derde. De belangrijkste reden van deze daling is de coronapandemie. Daardoor werd het in de wereld lastiger om te reizen en werd het dus voor ook voor arbeidsmigranten minder makkelijk om naar Nederland te migreren.
Ondanks de coronacrisis zijn Matt en zijn vriend wel naar Nederland vertrokken. “In Polen is alles sowieso veel slechter dan in Nederland. Daar is iedereen nog steeds heel conservatief. In Nederland kon alles alleen maar beter worden”, vertelt Matt. Ze waren daarom ook niet de enige Poolse migranten in 2020. In dat jaar hadden zo’n 25.000 migranten een Poolse achtergrond.
Volgens Matt komt dat omdat Poolse mensen graag in Nederland willen werken. “Polen is niet zo welvarend. Als je niet weet hoe het er hier écht aan toe gaat op de werkplekken waar veel arbeidsmigranten werken, dan lijkt het echt alsof je in Nederland heel veel geld kunt verdienen, een fijne woning hebt en je er een goed leven op kunt bouwen.”
Matt is oorspronkelijk opgeleid tot fashion designer. In Polen kon hij ondanks zijn opleiding niet voor een goed salaris aan de slag. Ook valt hij op mannen en daar heerst in Polen een taboe op. De omstandigheden voor Matt en zijn partner zagen er in Nederland beter uit. Het salaris is beter dan in Polen en in Nederland kun je als homo meer jezelf zijn. Dat was voor hen allebei reden om te migreren.
De eerste werkdag
De eerste werkdag van Matt vindt plaats. Hij gaat aan de slag voor een logistiek vrachtwagenbedrijf waar zowel Nederlanders als arbeidsmigranten werken. Als vaste werkplek krijgt hij de vriesruimte toegewezen. Daar staat hij heel de dag te werken met een temperatuur van -24 graden Celsius. Gelukkig heeft Matt warme kleding gekregen zodat hij het niet te koud krijgt. Heel de dag is hij bezig met logistieke werkzaamheden zoals orderpicken en vrachtwagens inladen.
Al vrij snel merkt Matt dat de sfeer op de werkvloer niet fijn is. “Er was een manager op de vloer die heel de tijd tegen iedereen liep te schreeuwen dat je je targets moest halen. Ook duurde mijn werkdag ineens veel langer en had ik te weinig pauzes.”
Wanneer Matt na zijn acht uur durende dienst aanstalten begint te maken om te vertrekken, komt de baas naar hem toe. “Waar ga je naartoe?” vraagt hij Matt. “Ik ga naar huis. Mijn dienst zit erop.” De baas van Matt wordt boos. “Het werk is nog niet klaar. Als je vertrekt dan ontsla ik je per direct.” Matt schrikt van deze bedreiging. Hij wil absoluut zijn werk niet kwijt. Dat betekent dat hij geen inkomen en geen woonruimte meer heeft. Matt besluit na dit dreigement langer te blijven. Uiteindelijk duurt zijn dienst die dag twaalf uur.
Aan het einde van de dag krijgt Matt zijn rooster voor de rest van de week. Hij staat meer dan 48 uur ingepland. Vaak zijn het dagen van minimaal acht uur, maar soms zelfs nog langer. Zodra hij het rooster ziet schrikt hij. “Zoveel uur hadden we tijdens het tekenen van het contract niet afgesproken.”
Matt besluit toch alle geplande uren te komen. Hij is bang om ontslagen te worden. Iedere dag werkt hij langer dan gepland. In de weken die volgen verandert niks. Soms staat Matt acht lange dagen achter elkaar ingepland en heeft hij tussendoor maar één rustdag. De werkdagen duren lang en er zitten veel te weinig rusturen tussen. “Ik heb weleens gehad dat ik moest doorwerken tot 06:00 ’s ochtends en dan om 15:00 diezelfde middag weer moest beginnen.” Ook krijgen hij en de andere werknemers steeds te weinig pauze en blijven de managers op de werkvloer tegen hun werknemers schreeuwen dat ze hun targets moeten halen. Daarbij komt ook nog dat alle migranten via het uitzendbureau werken en net het minimumloon verdienen.
Problematiek
In Nederland kunnen de werkomstandigheden voor arbeidsmigranten veel beter. Vakbond FNV constateerde in 2020 dat de regering alle adviezen doorschuift tot na de verkiezingen die gaan over de arbeidsomstandigheden voor migranten. Volgens de vakbond getuigt dat ‘politieke zwakheid’. Voor Matt, zijn partner en andere collega’s die op dat moment als arbeidsmigrant aan het werk waren, was het niet helpend dat de regering alles doorschoof tot na de verkiezingen. Op dat moment waren de omstandigheden slecht en werd er niks aan gedaan.
Vakbond FNV heeft een brief opgesteld waarin staat wat er volgens hen gedaan moet worden om de arbeidsomstandigheden te verbeteren. Volgens hen moet om te beginnen de woonsituatie worden aangepast. Momenteel wonen de meeste buitenlandse uitzendkrachten in gezamenlijke ruimtes tegen een inhouding van 25% van hun loon en huren ze geen eigen kamer. Ze zouden een onafhankelijk arbeidscontract en huurcontract moeten krijgen. Ook zouden de werknemers een contract moeten krijgen dat meer zekerheid biedt. Daarnaast zou de handhaving op goede werkomstandigheden veel beter moeten. Matt: “Waar wij eerst woonden hadden we nauwelijks privacy. We woonden met veel migranten in een kleine ruimte. Ook was niet iedereen even betrouwbaar.”
Doordat hun woning gekoppeld is aan hun werk, is het voor bedrijven makkelijker om de arbeidsmigranten uit te buiten. Ze zijn afhankelijk van het werk om in de woning te blijven. Als ze ontslagen worden betekent het dat ze letterlijk op straat komen te staan. Matt kent mensen bij wie dat is gebeurd. Vaak komt hij deze mensen tegen in het Wilhelminapark in Tilburg waar hij regelmatig komt. Daar zitten net zoals hij Poolse migranten, maar ook migranten uit bijvoorbeeld Bulgarije of Roemenië. De meeste migranten die daar rondlopen zijn volgens Matt dakloos. “Laatst vertelde iemand mij dat hij was ontslagen en diezelfde dag maar twaalf uur de tijd had om al zijn spullen te pakken en de woning te verlaten. Hij stond letterlijk op straat zonder woonruimte of geld. Hij kon nergens naartoe.”
Omdat de werkgever van Matt hem al eerder bedreigd had zijn woning uit te zetten als hij niet precies deed wat er tegen hem gezegd werd, besloot hij zelf op zoek te gaan naar een woonruimte. “Dan ben ik niet afhankelijk van de werkgever en heb ik meer zekerheid.”
Ontslag
In januari 2021 kreeg Matt corona. Hij werd ziek en moet thuis in quarantaine. Omdat hij samen met zijn partner woont, moesten ze allebei thuisblijven. Matt meldde zichzelf en zijn partner ziek zoals het coronaprotocol voorschrijft. “Lang niet iedereen die positief was getest op corona meldde zich ziek. De baas werd boos als je dat deed en iedereen was bang om ontslagen te worden en alles kwijt te raken. We stonden soms op de werkvloer met collega’s die corona hadden opgelopen en die eigenlijk te ziek waren om te werken. Soms hadden ze koorts en konden ze nauwelijks op hun benen staan.” Matt denkt dat hij op het werk corona heeft opgelopen. “Het maakte de baas en managers niet uit of je met een positieve coronatest op de werkvloer stond. Ze dachten alleen maar aan de targets die gehaald moesten worden en hoe meer personeel hoe beter.”
Toen Matt en zijn partner thuiszaten werd de situatie met de werkgever er onderling niet beter op. “Omdat mijn partner niet ziek was, vonden ze dat hij wel naar het werk moest komen. Als hij niet kwam, werd hij niet werd betaald. De GGD had ons verteld dat wij allebei thuis moesten blijven en dat we ons allebei ziek moesten melden.” Allebei hadden Matt en zijn partner recht op doorbetaling van hun loon, omdat ze aan deze situatie niks konden doen. “Toch weigerde de werkgever het loon van mijn partner te betalen. We hebben zelfs met behulp van het Juridisch Loket een officiële brief opgesteld naar onze werkgever waarin we het loon eisten, maar daar is nooit op gereageerd.” Voor Matt en zijn partner was dat de druppel. Na drie maanden in dienst besloten ze allebei ontslag te nemen en aan de slag te gaan voor een ander uitzendbureau. Gelukkig hadden Matt en zijn partner ondertussen een woonruimte gevonden zodat ze niet op straat kwamen te staan. Daar wonen ze nu nog steeds.
Verhaal delen
In Nederland wordt er momenteel weinig gedaan om de arbeidsomstandigheden voor arbeidsmigranten te verbeteren omdat de regering dus de adviezen voor dit onderwerp heeft verschoven tot na de verkiezingen. Inmiddels zijn de verkiezingen geweest, maar is er nog steeds geen nieuw kabinet en wordt er momenteel ontzettend veel aandacht besteed aan de coronapandemie. Er is daarom minder aandacht voor agendapunten zoals dit onderwerp over arbeidsmigranten. Matt: “Het lijkt wel alsof de regering niks doet om deze problemen aan te pakken. Ze zien de ernst van het probleem niet in.”
Matt vertelt dat dat niet het enige probleem is. Op zijn werk en in zijn vrije tijd praat hij veel met andere arbeidsmigranten. “Veel van deze mensen zijn bang om voor zichzelf op te komen in deze slechte werkomstandigheden. Ze denken dat er uiteindelijk toch niks aan gedaan wordt. Daarnaast denken de meeste mensen die ik heb gesproken alleen maar aan hun geld en huisvesting en zijn ze bang voor de bazen op de werkplekken.”
“Wat er eigenlijk moet gebeuren is dat iedereen die in deze arbeidsomstandigheden werkt zijn of haar verhaal naar buiten brengt”, zegt Matt. Hij is niet bang om zijn verhaal te delen, maar hij weet ook dat andere migranten dat niet zijn. “Ze weten alleen niet bij wie ze terecht kunnen.” Hij denkt dat zoveel mogelijk migranten van zich moeten laten horen. Als zij hun verhaal delen dan wordt er volgens hem steeds meer over de problemen onder arbeidsmigranten bekend. “We hebben dan een groot draagvlak. Ik kan het niet alleen.” Matt denkt echt dat het helpend is. “Hoe meer verhalen er bekend worden, hoe meer de regering erover weet.” Hij hoopt dat de regering de ernst van de problematiek gaat inzien als ze steeds meer verhalen horen.
Nieuw leven
Voor Matt is het een opluchting dat hij zijn verhaal kan delen. Dat hij inmiddels een woning heeft en weg is bij het uitzendbureau en het magazijn vindt hij fijn. “Ik heb nu eindelijk weer tijd om leuke dingen te ondernemen en in Nederland een leven op te bouwen.” Matt noemt als voorbeeld het café waarin we zitten en waar we praten over wat hij heeft meegemaakt. Hij had zelf voorgesteld om ergens in een café af te spreken zodat het gelijk een gezellige avond zou worden. “Als ik dan iets ga ondernemen zoals dit gesprek voeren wil ik het wel gelijk goed doen.” Als ander voorbeeld noemt hij zijn vrienden voor wie hij nu wel tijd heeft. “Nog steeds werk ik via uitzendbureau Randstad, maar daar is alles wél goed geregeld.” Ondanks dat hij op dit moment zijn leven vooral in Tilburg heeft opgebouwd, wil hij verhuizen naar Rotterdam. “Ik kom zelf uit Krakau. Ik mis het leven in een grote stad. Daarbij komt ook dat er meer werkgelegenheid is voor buitenlanders in Rotterdam omdat het daar veel internationaler is dan in Tilburg.”
Matt vertelt dat hij hoopt in Rotterdam een opleiding te kunnen volgen tot Grafisch Designer. Hij spaart nu geld om de opleiding te kunnen betalen. “Ik heb door alles wat ik heb meegemaakt geleerd dat het als arbeidsmigrant handig is om geld te sparen voor het geval je bijvoorbeeld op straat komt te staan. Nu is het voor mij handig om mijn opleiding ervan te betalen.” Werken voor een uitzendbureau dat zich richt op arbeidsmigranten wil Matt in ieder geval nooit meer doen. “Ik hoop in Rotterdam een fijn leven op te bouwen met mijn partner en een leuke baan te vinden waar ik met plezier kan werken.”